W ostatnim czasie dużo się mówi o diecie FODMAP. Akronim Fodmap stworzono od słów: fermentable oligosaccharides, disaccharidies, monosaccharidies and polyols- czyli fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i alkohole wielowodorotenowe).
Obejmują fruktozę, laktozę, frukto- i galakto-oligosacharydy (fruktany i galaktany) oraz poliole (takie jak sorbitol, mannitol, ksylitol i maltitol), z których wszystkie mają przypuszczalnie trzy wspólne właściwości funkcjonalne:
Objawy nietolerancji fodmap związane są z nagromadzeniem się w świetle jelita osmotycznych czynnych cząsteczek i produktów fermentacji tych związków, powstających pod wpływem mikrobioty jelitowej. Poszczególne związki z grupy FODMAP różnią się pod względem działania osmotycznego i podatności na fermentację.
Podstawą wg której klasyfikuję się węglowodany, jest przede wszystkim rodzaj i liczba podjednostek, które wchodzą w skład cząsteczki, a także to w jaki sposób są ze sobą połączone, co warunkuje ich podatność na działanie enzymów trawiennych. Przez nabłonek jelitowy transportowane są jedynie cukry proste czyli monosacharydy , te bardziej złożone cukry muszą najpierw się rozłożyć do cukrów prostych.
Tab.1 Źródła żywności fodmap
FODMAP |
Nadmiar fruktozy |
Oligosacharydy laktozy |
poliole |
Fruktany i/ lub galaktany |
Wysoka zawartość |
Owoce: jabłka, gruszki, gruszki nashi, brzoskwinie, brzoskwinie, mango, groszek cukrowy, arbuz, owoce w puszce w naturalnym soku |
Mleko: krowa, koza i owca (normalne i o niskiej zawartości tłuszczu), Lody |
Warzywa: karczochy, szparagi, buraki, brukselka, brokuły, kapusta, koper, czosnek, por, okra, cebula, groch, szalotka. |
Owoce: jabłka, morele, czereśnie, longon, liczi, gruszki nashi, nektarynka, gruszki, brzoskwinie, śliwki, śliwki, arbuzy |
Niska zawartość |
Owoce: banan, borówka, karambol, durian, grejpfrut, winogrona, melon spadziowy, kiwi, cytryna, limonka, mandarynka, pomarańcza, męczennica jadalna, malina, arbuz, truskawka, |
Mleko: bez laktozy, mleko ryżowe |
Warzywa: pędy bambusa, bok choy, marchewka, seler, kukurydza, bakłażan, fasolka szparagowa, sałata, szczypiorek, pasternak, dynia, burak ćwikłowy, szczypiorek (tylko zielony), pomidor |
Owoce: banan, jagoda, karambol, durian, grejpfrut, winogrona, melon spadziowy, kiwi, cytryna, limonka, mandarynka, pomarańcza, męczennica jadalna, malina, arbuz Słodziki |
Monosacharydy ( fruktoza, glukoza i galaktoza- nie są wchłaniane w jelicie cienkim więc nie są zaliczane do FODMAP)
Oczywiście każdy wie, że świetnym źródłem fruktozy są owoce, miód, syropy daktylowy, kukurydziany czy glukozowo- fruktozowy. O tym czy glukoza się wchłonie w jelicie czy nie, stanowi przede wszystkim:
- stosunek glukozy do fruktozy – im bliższe są proporcje 50:50 tym lepsze jest wchłanianie
-ilość i stężenie fruktozy w posiłku
-czas pasażu jelitowego
-stopień rozrostu flory jelita cienkiego
-przyjmowane leki
-wiek- u niemowląt i małych dzieci stopnień wchłaniania jest dużo mniejszy
Kiedy dziecko spożywa zbyt dużo owoców, ale i cukierków, czekoladek ( wszystko to co zawiera jakieś cukry- a w szczególności syrop glukozowo- fruktozowy) może dojść do zaburzenia wchłaniania fruktozy i wystąpienia klinicznych objawów nietolerancji.
Disacharydy ( Laktoza= glukoza + galaktoza)
Występuje głównie w mleku ssaków, pochodzącym od krów, kóz czy owiec. Aby człowiek mógł strawić laktozę, potrzebny jest enzym laktazy, który rozłoży ten disacharyd do cukru prostego. Aktywność tego enzymu jest różna u różnych grup etnicznych, zależy również od tego ile i jak często spożywamy produkty mleczne. Aktywność tego enzymu może utrzymywać się przez całe życie na ty samym poziomie, lub ulegać stopniowej redukcji wraz z wiekiem( hipoalaktazja). Możemy też mieć do czynienia z wrodzonym niedoborem enzymu ( alaktazję wrodzoną), izolowaną pierwotną hipoalaktazję ( gdzie wskazana jest czasowa pełna eliminacja laktozy 3-5 r.ż, u dzieci > 5 r.ż można rozważyć ograniczoną podaż produktów z niską zawartością laktozy) lub wtórną nietolerancję, która może mieć charakter przejściowy lub trwały ( może być spowodowana np. uszkodzeniem mikrokosmków jelitowych)
Nierozłożona laktoza stanowi ładunek osmotyczny, który doprowadza do przemieszczenia płynu do światła przewodu pokarmowego , a po przejściu do jelita grubego podlega fermentacji bakteryjnej w wyniku której, powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, woda i gazy- dwutlenek węgla i wodór.
Oligosacharydy ( zawierają 2- 10 podjednostek cukru)
Fruktany są liniowymi lub rozgałęzionymi fruktozowymi polimerami i są naturalnie występującymi węglowodanami , które występują w warzywach, w tym cebuli, czosnku i karczochach i owocach takich jak banany i zbóża. Pszenica jest głównym źródłem fruktanów w diecie i zawiera 1-4% fruktanów w postaci stałej. Dodatkowymi źródłami fruktanów jest inulina (głównie jako długołańcuchowy fruktan) i FOS, które coraz częściej dodaje się do żywności ze względu na ich domniemane działanie prebiotyczne. Ponieważ w jelicie cienkim brak jest hydrolaz zdolnych do rozerwania wiązań fruktoza-fruktoza, a fruktany nie mogą być transportowane przez nabłonek, nie są w ogóle wchłaniane. Niestrawione oligosacharydy są substratem dla enzymów bakterii jelitowych.
Rośliny strączkowe, w tym soczewica, ciecierzyca i czerwona fasola, są dobrym źródłem galaktooligosacharydów. Wegetarianie często spożywają duże ilości galaktanów ze względu na zwiększone spożycie roślin strączkowych - są one powszechnie wykorzystywane jako źródło białka.
Poliole ( sorbitol, ksylitol, laktitol)
Ich źródłem są niektóre owoce, ale przede wszystkim popularne w ostatnich czasach słodziki . Każda nowoczesna Mama staje przed wyborem, czy kupić biszkopty słodzone cukrem czy może ksylitolem, który bardzo chętnie jest stosowany przez producentów bio i zdrowej żywności. Ocenia się , że ponad 70% polioli nie wchłania się w jelicie cienkim.
Wszystkie FODMAP, które nie ulegają strawieniu w jelicie cienkim, przedostają się do jelita grubego i tam ulegają szybkiej fermentacji pod wpływem naszych bakterii jelitowych. Powstają w tym procesie gazy ( wodór, metan, CO2) powodując rozdęcie jelit, prowadząc do bólów brzucha i uczucia ciągłego wzdęcia. Wspominałam już, że również produktem przepiany materii są kwasy tłuszczowe, które zwiększają dodatkowo ciśnienie osmotyczne, co prowadzi do większego gromadzenia się wody w jelicie grubym i w konsekwencji – biegunki.
Czyli jeszcze raz, jakie objawy może mieć dziecko z nietolerancją FODMAP:
- wzdęty brzuszek
-odbijanie się
-przelewanie się w brzuchu
-bóle brzucha
-nadmierne gazy
-biegunka osmotyczna
Jak się diagnozuje nietolerancje FODMAP?
- wywiad- analiza tego co je mały pacjent, objawy zgłaszane przez rodziców
-testy oddechowe ( oznaczenie stężenie wodoru lub /i metanu w wydychanym powietrzu po obciążeniu danym cukrem)
-próba eliminacyjna i ponownej ekspozycji
Jak wygląda leczenie?
Dieta z ograniczeniem FODMAP jest jedyną uznaną metodą leczenia nietolerancji tych związków. Polega na indywidualnym dobrze produktów, na ograniczeniu spożyciu GOS, FOS, laktozy, fruktozy oraz polioli. Podczas diety produkty o wysokiej zawartości fodmap zamieniamy na produkty o niewielkiej ilości tych związków.
Przykładowy jadłospis dla dziecka z nietolerancją fodmap
Śniadanie:
Bezglutenowa Owsianka Kokosowa
Składniki:
Na mleku ugotuj owsiankę. Pod koniec gotowania dodaj kokos.
Drugie Śniadanie:
Omlet Shreka
Składniki:
Liść jarmużu zblenduj na gładką masę. Jajka roztrzep widelcem, dodaj jarmuż. Smaż na patelni.
Podawaj z pieczywem ( pieczywo nie może zawierać pszenicy)
Obiad:
Krupnik jaglany
Mięso obgotuj w wodzie. Odlej szum, wymyj mięso, ponownie wstaw. Marchewkę i pietruszkę zetrzyj na tarce, dodaj do zupy. Przypraw. Dodaj pokrojone w kostkę ziemniaki.
Kaszę przepłukaj, dodaj do zupy. Wyjmij porcję mięsa. Obierz mięso, pokrój i dodaj do zupy.
Posyp koperkiem lub pietruszką
Drugie Danie:
Pyzy ziemniaczane z sosem
Składniki:
Połowę ziemniaków ugotować. Przecisnąć je przez praskę. Drugą połowę zetrzeć na tarce, jak na placki ziemniaczane. Odsączyć je z nadmiaru wody. Wymieszać ziemniaki razem, dodać jajka, mąkę i sól. Z masy należy uformować małe kuleczki. Gotujemy je w gorącej wodzie osolonej z dodatkiem tłuszczu około 7-10 minut od momentu wypłynięcia.
Sos:
Sos:
Składniki:
Mięso pokroić w kostkę, marchew zetrzeć na tarce. Marchew podsmażamy na oliwie, dodajemy mięso. Gotujemy pod przykryciem około 30 minut. Dodajemy pokrojoną w kostkę cukinię i paprykę. Gotujemy kolejne 30 minut. Zagęszczamy mąką orkiszową.
Podwieczorek:
Kisiel z owoców leśnych
Składniki:
Maliny, borówki zagotować na wodzie. Przetrzeć przez sito i ponownie ogrzać. Pod koniec gotowania dodać mąkę ziemniaczaną rozrobioną z 2 łyżkami wody.
Kolacja:
Chleb bezglutenowy z pomidorem i sałatą, z kiełbaskami cielęcymi
Authors, Peter R Gibson,
Witamy Was. Tu Ania i Kasia, i to my tworzymy tę stronę. Pasjonuje nas medycyna żywieniowa, głównie żywienie dziecka w zdrowiu i chorobie. Kochamy dzieci i chcemy dla nich jak najlepiej i jak najzdrowiej. Stąd też dzielimy się z wami wiedzą zdobytą podczas studiów z zakresu dietetyki pediatrycznej. Interesuje nas tylko najnowsza i sprawdzona wiedza oparta na faktach. Staramy się być na bieżąco z postępem nauk medycznych, a nasze artykuły piszemy zgodnie z tzw. 'evidence-based medicine'. Skupiamy się na przekazywaniu rzetelnej wiedzy, zdrowych, rozsądnych dietach, zapobiegających alergiom, chorobom autoimmunizacyjnym, onkologicznym, czy tak powszechnym chorobom metabolicznym. Pomagamy rodzicom zrozumieć, jak poprzez prawidłowe odżywianie można zapewnić dzieciom zdrowe dorastanie, zwiększyć odporność, wpłynąć na prawidłowy rozwój intelektualny i fizyczny. Dziecko zasługuje na szczęśliwą przyszłość, którą przede wszystkim daje zdrowie, a MY chcemy wam w tym pomóc. Zostańcie z nam na dłużej. Zapraszamy również do naszej poradni online.